رویدادهای تاریخی که چارچوب سیاست کنونی شیعیان را شکل می‌دهد
نویسنده: میلوش پوریچ
تاریخ: ۶ ژوئیه ۲۰۲۵
امروز روز عاشوراست؛ دهمین روز از ماه محرم در تقویم اسلامی. روزی با اهمیت فوق‌العاده برای مسلمانان شیعه، که در آن، شهادت مظلومان حسین بن علی در نبرد کربلا گرامی داشته می‌شود. عاشورا در برخی کشورهای اسلامی با جمعیت قابل‌توجه شیعه مانند افغانستان، ایران، عراق، لبنان، پاکستان، بحرین و حتی هند به عنوان تعطیل رسمی شناخته می‌شود.
نبرد کربلا یکی از رویدادهای مرکزی در تاریخ شیعه است؛ احتمالا منبعی از قدرت و حس مسئولیت برای به‌دوش‌کشیدن وظیفه حامی‌بودن جهان اسلام، حفظ اسطوره‌ها، و هرآنچه که تشیع نمایندگی می‌کند.
در این مقاله، قصد دارم به یک موازات تاریخی اشاره کنم؛ به رویدادهایی بسیار مشابه، که با وجود فاصلهٔ زمانی هزار و سیصد و چهل و پنج سال، همچنان پیوندی زنده دارند.
در جهانی که بی‌عدالتی حاکم است، جایی که قوی‌ترها و ثروتمندترها می‌توانند نسل‌کشی را تحت توجیهاتی ساختگی، نژادپرستانه، غیراخلاقی و تاریخی نادرست بر مردم دیگری که آنان را پست‌تر می‌پندارند اعمال کنند، یک جبهه گسترده مقاومت علیه چنین موجودیتی شکل گرفته؛ جبهه‌ای که جمهوری اسلامی ایران با رهبری آیت‌الله خامنه‌ای ستون ایدئولوژیک، نظامی و مالی آن است. این مقاله تمرکز خود را بر جنبه‌های نظامی یا ژئوپلیتیکی تقابل با اسرائیل نمی‌گذارد، بلکه می‌کوشد ریشه‌های تاریخی، اخلاقی و معنوی این تقابل را بررسی کند و نشان دهد چرا بخش عمده محور مقاومت در برابر اسرائیل از اقلیت ۱۳ درصدی مسلمانان جهان یعنی شیعیان – حدود ۲۰۰ میلیون نفر – تشکیل شده است.
این موازات تاریخی، درک انگیزه درونی شیعیان برای ایستادن در کنار مظلومان، حمایت از ضعیفان و حرکت در چارچوبی اخلاقی را ممکن می‌سازد.
قدرت‌های این محور شامل ایران، حزب‌الله لبنان، انصارالله یمن (حوثی‌ها)، و نیروهای بسیج مردمی عراق (حدود هفتاد گروه شبه‌نظامی) مانند سازمان بدر، عصائب اهل الحق، کتائب حزب‌الله، کتائب امام علی و سرایا خراسانی هستند.
علاوه بر نیروهای شیعه، متحدان اهل سنت این محور نیز وجود دارند: حماس، جهاد اسلامی فلسطین، و جبهه مردمی آزادی فلسطین. این گروه‌ها به شاخه بزرگ‌تر اسلام یعنی اهل سنت تعلق دارند.
زمانی که مرحله اخیر درگیری اسرائیل و فلسطین در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ با عملیات حماس در داخل اسرائیل آغاز شد، جهان از نبود حمایت گسترده مسلمانان اهل سنت از فلسطینی‌های مظلوم در غزه شگفت‌زده شد. نزدیک به دو میلیون نفر در منطقه‌ای کوچک و محصور، در شرایط فاجعه‌بار زندگی می‌کردند؛ بی‌حقوق، زندانی، با بازداشت‌های خودسرانه، محروم از آزادی‌های اساسی و بدون محاکمه. انگار غزه به یک اردوگاه کار اجباری تبدیل شده بود.
در طول تاریخ، روابط اهل سنت و شیعه همواره با تنش همراه بوده، به‌ویژه به دلیل درگیری‌های فرقه‌ای بین سلفی‌ها و شیعیان در دوران معاصر (به‌عنوان نمونه، ایران داعش را که می‌خواست خلافتی با تفسیرهای منحرف از اسلام در خاورمیانه ایجاد کند شکست داد).
از همین رو برای بسیاری از ناظران عجیب بود که تقریبا تنها شیعیان به دفاع عملی از فلسطینی‌ها برخاستند، درحالی‌که بسیاری از اهل سنت یا سکوت کردند، یا صرفا بیانیه‌های بی‌اثر صادر کردند.
تلاش خواهم کرد با رجوع به آموزه‌ها، تاریخ، الهیات و اخلاق شیعه توضیح دهم چرا تنها شیعیان مدافع فلسطینی‌ها شدند، حتی با وجود اختلافات فرقه‌ای با اهل سنت.
در این میان، تهاجم اسرائیل به ایران – مشابه حمله ژاپن به پرل هاربر در جنگ جهانی دوم – نشانگر مرحله‌ای جدید در درگیری‌های خاورمیانه است. هدف آن حمله، توقف برنامه هسته‌ای ایران، ترور دانشمندان اصلی هسته‌ای و تلاش برای تغییر رژیم با حذف فرماندهان نظامی بود. این حمله تنها دو روز پیش از آغاز دور جدید مذاکرات بین ایران و آمریکا انجام شد، که اکنون روشن شده یک فریب دیپلماتیک برای القای حس امنیت کاذب به ایران بود.
نکته دردناک‌تر آن است که بسیاری از اعضای تیم مذاکره‌کننده ایران در این حمله کشته شدند؛ کسانی که تنها ۴۸ ساعت بعد قرار بود پشت میز مذاکره بنشینند.
برای درک این نوع تفکر شیعی، باید به بیش از ۱۳۰۰ سال قبل بازگشت، به دوران شکل‌گیری تشیع و آموزه‌هایی که در دل هر شیعه‌مذهبی رسوخ کرده‌اند.
در هر درگیری‌ای همیشه دو طرف وجود دارد: یکی ضعیف و مظلوم، دیگری قدرتمند و ظالم. شخص ثالثی که ناظر است، دو انتخاب دارد: (۱) بی‌طرف بماند و آرامش و منافع خود را حفظ کند، یا (۲) جانب مظلوم را بگیرد و حتی جان خود را در این راه به خطر اندازد. گزینه دوم پرهزینه و دشوار است، اما برای کسانی که ایمان دارند به جهان دیگر و روز قیامت، این انتخاب اجتناب‌ناپذیر است.
شیعیان در مقایسه با دیگر مسلمانان کمتر مصلحت‌اندیشی کرده و بیشتر با صدای وجدان خود حرکت می‌کنند. حس مسئولیت‌پذیری در قبال مظلوم در درون آن‌ها نهاده شده، و آن‌ها حاضرند برای آن هزینه بدهند.
این صدای درونی، از درون قرآن هم تغذیه می‌شود. آیه ۱۱۰ سوره آل‌عمران می‌گوید:
شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدید آمده‌اید؛ امر به معروف می‌کنید، از منکر بازمی‌دارید، و به خدا ایمان دارید.
اگر کسی نماز بخواند و روزه بگیرد، اما در برابر ظلم سکوت کند، چه ارزشی دارد؟ پیامبر اسلام نیز در پاسخ به اینکه چگونه باید با ظلم مقابله کرد، سه مرحله را نام برد:
1. در دل از ظلم بیزار باشید،
2. با زبان مخالفت کنید،
۳. با شمشیر دفاع کنید.
در تشیع، دوازده امام مورد احترامند که همه به‌جز امام دوازدهم (امام مهدی عج) که در غیبت است، به مرگ طبیعی نمردند. آن‌ها به‌خاطر مقابله با ظلم به شهادت رسیدند.
در آیات ۳۹ و ۴۰ سوره حج آمده:
به کسانی که مورد ستم قرار گرفته‌اند، اجازه جنگ داده شده است…
شیعه این حق دفاع مشروع را به عنوان وظیفه‌ای مقدس در نظر می‌گیرد.
همچنین آیه ۱۱۳ سوره هود می‌گوید:
به سوی ستمکاران متمایل نشوید، که آتش شما را دربر می‌گیرد…
پیامی که برای بسیاری از پادشاهی‌های عرب حوزه خلیج‌فارس و دولت‌های ساکت، هشداردهنده است.
علاوه بر قرآن، شیعه آموزه‌های خاندان پیامبر را نیز دنبال می‌کند: فاطمه زهرا، علی، حسن و حسین – که همه الگوهایی در مبارزه با ظلم‌اند.
فاطمه زهرا (س) نماد مظلومیت و مقاومت است. او در برابر ظلم سکوت نکرد. امام علی (ع) نیز گفته است:
بهترین عمل، امر به معروف و نهی از منکر است…
امام حسین (ع) فرزند او، در عاشورا مقابل یزید ایستاد و با لشکری اندک اما با ایمانی بزرگ، به شهادت رسید. او حاضر نشد زیر سلطه ظلم زندگی کند. یزید مدعی بود باید همه تحت فرمان او باشند؛ همان‌گونه که نتانیاهو امروز خواهان تسلیم بی‌چون‌وچرای مخالفان است.
در نتیجه، تشیع این میراث عاشورا را تا امروز زنده نگاه داشته و در هر کجای جهان با ظلم مقابله کرده، حتی اگر هزینه آن سنگین باشد.
از این‌رو عجیب نیست که در بحران اخیر، شیعیان – از ایران تا یمن و لبنان – به‌عنوان نخستین حامیان فلسطین شناخته می‌شوند؛ در حالی‌که بسیاری از دولت‌های سنی منطقه سکوت پیشه کردند.
امید است که این مقاله اندکی به درک بینش شیعیان کمک کرده باشد و نشان دهد که چه عاملی این اقلیت را پیوسته در جایگاه دفاع از مظلومان نگاه می‌دارد – ولو اینکه همیشه در اقلیت باشند.
1404/04/15
نظر شما